13 цікавых фактаў пра возера Кромань

Блог Налібацкага краю сабраў 13 цікавых фактаў пра перліну нашай пушчы - возера Кромань. Заахвочваем далучацца і дадаваць у спіс новыя альбо старыя малавядомаыя факты.




1. Возера Кромань мае амаль круглую форму дыяметрам каля 700 метраў. Яно знаходзіцца ў прыродаахоўнай зоне Налібацкага ландшафтнага заказніка. Плошча паверхні 0,92 км². Даўжыня 1,2 км, найбольшая шырыня 1,1 км. Даўжыня берагавой лініі 5,49 км. Найбольшая глыбіня 26,5 м, сярэдняя 13,2 м.

2. Паводле доктара хімічных навук, загадчыка кафедры аналітычнай хіміі БДУ Яўгена Рахманько, у даледавіковы перыяд тут былі горы з глыбокай цяснінай якраз у тым месцы, дзе цяпер знаходзіцца возера Кромань. Пазней, калі прыйшоў ледавік, уся гэтая тэрыторыя пакрылася тоўстым пластом лёду. Кавалкі разбуранай пароды, лёду запоўнілі катлавіну, а пасля яго раставання і ўтварылася возера. Прафесар мяркуе, што дагэтуль вельмі глыбока пад зямлёй можа быць лядоўня, якая падсілкоўвае возера прэснай вадой. І таму верагодна, што з часам Кромань стане яшчэ глыбей — вядома ж, калі працэсы яго зарастання не стануць дамінаваць, лічыць Рахманько.

Налібацкія сем'і Дубіцкіх, Залеўскіх і Далідовічаў на Кромані. Пасляваенны час.

3. Лічыцца, што гідронім Кромань кельцкага паходжання. У вядомых нам кельцкіх мовах, напрыклад у брэтонскай, слова crom - гэта круг, акружнасць, а cro - закрытае месца. І сапраўды, возера Кромань авальнай формы і схаванае ад вачэй густымі лясамі. Гэтае імя сугучнае славянскаму словазлучэнню «зацішнае месца», ці «глухмень». Паводле іншай версіі, назва возера — балцкая, паходзіць ад kramtyti — «грызці» (чалавек грызе цвёрдую ежу, хвароба грызе цела, камары грызуць-кусаюць).

«Новая карта Польшчы і Вугоршчыны» Себасцьяна Мюнстэра.

4. Паводле легенды, на месцы Кроманя калісьці была велізарная вёска. Туды разам з жаўнерамі зачасціў князь Войшлак па здабычу. Калі ён чарговы раз прыехаў да сялян на грошы, то вёска раптам правалілася скрозь зямлю і схавалася пад вадою. Гэта легенда глыбока ўвайшла ў свядомасць мясцовага люду. У адным са сваіх тэкстаў Максім Танк прыгадваў, што людзі ў Налібацкай пушчы кажуць: правалілася, як Кромань.

5. Недалёка ад вусця невялікай рэчкі Кроманкі, якая выплывае з возера, даўней быў пракапаны канал, які меў даўжыню ў некалькі кіламетраў. Па ім дрэва з Налібацкай пушчы сплаўлялася ажно да Нёмана.

6. У міжваенны час на Кромані адбывалася ўрачыстае Свята мора. Для яго правядзення над вадой быў пабудаваны памост, а на беразе пастаўленыя доўгія сталы і лавы пад трысняговымі навесамі.

Налібачане на пікніку на Кромані. 1936 год.

7. Падчас ІІ сусветнай вайны побач з возерам Кромань, па загадзе савецкіх уладаў, габрэйскі партызанцкі аддзел Туўі (Анатоля) Бельскага пачаў будаўніцтва партызанцкай базы. Аднак 13 ліпеня будаўніцтва было спынена з-за пачатку нямецкай карнай аперацыі “Герман” у Налібацкай пушчы. Паблізу возера быў і лагер жаўнераў польскай Арміі Краёвай. 1 снежня 1943 года на лагер напалі савецкія партызаны. Паводле польскіх крыніц, было расстраляна каля 200 польскіх жаўнераў. А ў 1944 годзе ноччу каля Кроманя нямецкім знішчальнікам быў збіты савецкі самалёт.

8. У гонар возера Кромань у міжваеннай Польшчы быў названы адзін з гандлёвых караблёў. Яго збудавалі ў 1912 годзе ў Англіі. Польская Балтыйская карабельная кампанія набыла яго ў грэкаў перад ІІ сусветнай вайной. “Кромань” удзельнічаў у высадцы альянтаў у Паўночнай Афрыцы. Карабель быў абсталяваны гартамі Oerlikon і велізарнай колькасць кулямётаў. Судна затанула ў 1945 годзе ля вуйсця Сены.

Карабель "Кромань".

9. На кроманьскім пляжы расце ліпа, якую паводле расповядаў жыхароў Налібацкай пушчы, пасадзіў у 1932 годзе сам вярхоўны галоўнакамандуючы Войскам Польскім Юзаф Пілсудскі.

"Ліпа Пілсудскага"  сёння.

10. Сёння возера з’яўляецца часткай рыбалоўна-турыстычага комплекса “Кромань”. Побач існуе дапаможная гаспадарка, дзе вырошчваюць біялагічна чыстыя прадукты. Без угнаенняў, пестыцыдаў і з мінімумам унясення арганікі. Уласнікі гаспадаркі ўзялі ў арэнду 30 га зямлі, пабудавалі міні-ферму, збожжасховішча, збожжаток, навесы для грубых кармоў.

11. Рыбакі могуць прывезці з Кроманя 19 відаў рыб. Часцей на вуду трапляюцца лешч, плотка, акунь, ёрш, звычайныя шчупак, карась, лінь, гусцяра, краснапёрка. Да 1960-ых у возеры вадзіліся асятры, вугры, фарэль, вялікая колькасць ракаў. Памятайце: рыбалка на Кромані платная. Пуцёўкі можна набыць на беразе ў працаўнікоў рыбгаса.

12. Дырэктар рыбалоўна-турыстычнага комплексу «Кромань», прафесар Яўген Рахманько, паставіў задачу: адрадзіць возера Кромань да таго ўзроўню рыбнасці, які быў 200, а то і 500 гадоў таму.

13. Мясцовыя жыхары кажуць, што каб спазнаць усю прыгажосць возера Кромань, трэба глядзець на яго калі заходзіць сонца. Гэты факт патрабуе ўдакладнення: Наша возера чароўнае ў любую пару.

Дзмітры Гурневіч