Турысты адкрываюць габрэйскую гісторыю Налібацкага краю

Днямі Налібакі наведалі група турыстаў з Ізраілю і Злучаных Штатаў Амерыкі. Іх цікавала гісторыя габрэяў Налібацкага краю. Да вайны яны складалі ледзь не палову насельніцтва нашых мястэчак.

10-асабовую групу ў Налібакі прывёз гісторык і папулярызатар Налібацкай пушчы Алесь Белы. Продкі адной з турыстак, С'юзэн Кімэль, паходзілі з нашых тэрыторый. Яе дзед вучыўся ў Валожынскай ешыве, пакуль яна не была зачыненая ў 1892 годзе. 

Да вайны палова цяперашняй вуліцы Садовай у Налібаках (а раней Віленскай) была габрэйскай. Габрэі мелі свае крамы, корчмы, майстэрні, нядзельную школу і малітоўны дом. Да вайны налібацкія габрэі займаліся пераважна гандлем. Некаторыя гадавалі кароў, гусей, коней, разводзілі пчол. 

Чытайце таксама:  Запіскі налібацкага габрэя Генрыха Сліозберга

У 1921-1939 гады габрэйскія дзеці хадзілі ў мясцовую польскую школу. Пасля ўрокаў у іх былі заняткі ў сваёй габрэйскай школе.

Былая вуліца Віленская.

Турысты наведалі вуліцу Віленскую (цяпер Садовая). На ёй да вайны стаяла драўляная бажніца. На вялікія святы дах адчыняўся і людзі маліліся пад голым небам. А побач, у двары Ірэны Дошчачкі, і цяпер знаходзіцца габрэйская рытуальная купальня - міква. Гэта каменная адтуліна ў зямлі глыбінёй амаль 2 м. з невялікай лесвіцай. Доўгі час мясцовыя жыхары лічылі, што гэта фрагмент даваеннага склепу, які немцы не здолелі знішчыць, спальваючы Налібакі ў 1943 годзе.

Пані Ірэна паказала гасцям мікву. Налібацкая міква да вайны знаходзілася ў драўляным дамку. Але ў 1941 годзе немцы спалілі яго разам з сінагогай, якая знаходзілася ў некалькікіх метрах ад міквы.

 Налібаках знайшлі рытуальную габрэйскую купальню

Госці з ЗША і Ізраіля прайшліся да памятнага каменю з шыльдай у памяць пра налібацкіх габрэяў. Камень яшчэ рыхтуюць да адкрыцця. 

Калі ў 1942 годзе ў Налібакі прыйшлі немцы, то ўсе ў Налібаках разумелі, якую небяспеку гэта ўяўляе для габрэяў. Налібачане хавалі ў сваіх дамах, гумнах, млынах цэлыя габрэйскія сем'і. У кастрычніку немцы загадалі мясцовым габрэям з'явіцца на цэнтральнай плошчы мястэчка. У гэты ж дзень у вёску прывялі некалькі соцень габрэяў з суседніх вёсак. Праз пару гадзін больш за тысячу чалавек немцы павялі па вуліцы Ліпеньскай (да вайны Наваградская) у бок Наваградка. Некаторых расстралялі непадалёк ад Івянца.

Чытайце таксама: Улюбёны ў Сібір налібачанін

З Налібак турысты паехалі ў Кляцішча. Побач з гэтай вёскай, каля хутару Чапроўшчына, знаходзіўся габрэйскі партызанскі лагер пад кіраўніцтвам Тувіі Бельскага. Дзякуючы яму вайну ў лесе перажылі сотні мясцовых габрэяў.

Дарога праз пушчу ў лагер Бельскіх.

Пасля вайны некалькі дзясяткаў налібацкіх габрэяў пераехалі ў Ізраіль. У 1967 годзе былыя налібачане выдалі кнігу ўспамінаў пра свой былы дом. Кніга "Наша мястэчка Налібакі" выйшла ў двух версіях: па-габрэйску і на ідыш. На 239 старонках налібачане апісваюць сваё жыццё і смерць сваіх блізкіх.

У лагеры дагэтуль захавалася студня, якая ратавала ад смерці сотні мясцовых габрэяў.